Skąd się biorą łzy?

Łzy traktujemy jako oznakę emocji – pozwalają wyrazić smutek lub radość. Mogą pojawiać się również jako reakcja obronna organizmu. Warto jednak wiedzieć, że pełnią one bardzo ważną funkcję ochronną dla oka. Skąd tak naprawdę biorą się łzy?

Z naszego tekstu dowiesz się:

• Czym są łzy i jaki jest ich skład?

• Jak powstają łzy?

• Jakie są właściwości łez?

• Jak łzy są rozprowadzane i odprowadzane?

Czym są łzy i jaki jest ich skład?

Łzy (ciecz łzowa) to substancja, która nawilża i oczyszcza gałkę oczną oraz zabezpiecza powierzchnię spojówki i rogówki przed zarazkami (patogenami), które mogłyby prowadzić do rozwoju infekcji. Mają one postać przezroczystej cieczy, która produkowana jest w gruczołach łzowych i rozprowadzana podczas mrugania. U zdrowego człowieka łzy powinny stworzyć na powierzchni oka film łzowy (składający się z warstwy lipidowej, wodnej i mucynowej).

Łzy zawierają m.in.:

• wodę,
• chlorek sodowy (około 0,9%) nadający im słonawy smak,
• białka (około 0,5-0,7%) – albuminy, lizozym (rozpuszcza błonę komórkową bakterii) i globuliny,
• kwas askorbinowy,
• cukier i mocznik,
• elektrolity (aniony chlorku i fosforu, kationy sodu i potasu).

Ciekawostką jest, że łzy nie zawsze mają dokładnie taki sam skład. Jest on uzależniony od ich rodzaju i funkcji, którą mają pełnić. Łzy pojawiające się w wyniku podrażnienia (np. zatarcia oka, zadławienia czy działania intensywnego światła lub wiatru)  zawierają więcej wody i przeciwciał, które pozwoliłyby powstrzymać rozwój ewentualnego zakażenia. Łzy emocjonalne zawierają więcej białka niż łzy podstawowe, w ich składzie pojawia się prolaktyna, enkefalina leucynowa (ma działanie przeciwbólowe) oraz ACTH (hormon, który pobudza wydzielanie adrenaliny i kortyzolu).

Jak powstają łzy?

Łzy powstają w gruczole łzowym właściwym, umiejscowionym w górnej części oczodołu (ma on około 20 x 12 mm i dzieli się na część oczodołową i powiekową) oraz w gruczołach dodatkowych Krausego i Wolfringa. Komórki kubkowe spojówki, krypty Henlego i gruczoły Manza produkują wydzielinę śluzową. Gruczoły tarczkowe, łojowe i rzęskowe produkują wydzielinę tłuszczową. Podstawowe łzy wydzielane są w gruczołach dodatkowych. W gruczole właściwym powstają łzy związane z bólem, drażnieniem nerwu wzrokowego lub węchowego, mechanicznym uciskiem mięśnia okrężnego na gruczoł łzowy (dochodzi do niego podczas kichania, ziewania czy kaszlu) oraz łzy emocjonalne (pochodzenia ośrodkowego).

Jakie są właściwości łez?

Główną funkcją łez jest nawilżanie oczu (film łzowy chroni przed wysychaniem rogówki i spojówki) oraz ich odkażanie. Łzy mają właściwości bakteriobójcze – zawierają m.in. lizozym (białko kationowe o masie 14,4 kDa, które rozkłada ścianki komórkowe bakterii). Bakteriobójcze działanie łez odkrył Aleksander Fleming (słynny twórca penicyliny). W czasie badań laboratoryjnych, na szkiełko ze szczepami bakterii przypadkiem kapnęła mu łza. Po kilku dniach Fleming obejrzał szkiełko i ze zdziwieniem zauważył, że na jego powierzchni nie ma bakterii. Naukowiec przebadał płyn łzowy i wykrył w nim lizozym. To właśnie dzięki łzom przez oczy i nos nie wnikają do organizmu bakterie.

Łzy pojawiają się także, gdy oko ulegnie podrażnieniu (np. przez rzęsę, owada czy ziarnko piasku, które przedostaną się pod powiekę). Ciecz obficie nawilża wtedy gałkę oczną i spłukuje z niej ciało obce. Kolejną funkcją łez jest uśmierzenie bólu – w składzie łez pojawiających się w wyniku silnych stanów emocjonalnych (ból, smutek) znajduje się enkefalina leucynowa, która ma działanie przeciwbólowe.

Łzy bywają objawem płaczu. Zawierają one hormon prolaktyny, która pomaga przejść od stanu silnego pobudzenia do równowagi.

Jak łzy są rozprowadzane i odprowadzane?

Łzy są rozprowadzone przy każdym mrugnięciu powieki. Tworzą wtedy na rogówce tzw. film łzowy. Zewnętrzna warstwa lipidowa (tłuszczowa) chroni oko przed nadmiernym parowaniem i przelewaniem łez poza powieki oraz utrzymuje stabilność filmu. Środkowa warstwa wodna nawilża gałkę oczną, dostarcza tlen i składniki odżywcze do spojówki i nabłonka rogówki. Warstwa wodna działa także bakteriobójczo. Zewnętrzna warstwa mucynowa (śluzowa) sprawia, że film łzowy dobrze przylega do gałki ocznej i gwarantuje jej prawidłowe nawilżenie na całej powierzchni.

Część płynu łzowego w naturalny sposób odparowuje. Jego niewielki ułamek jest odprowadzany za pośrednictwem kanalików, woreczka łzowego i przewodu nosowo-łzowego do jamy nosowej.